สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ มีพระราชหฤทัยเปี่ยมด้วยพระเมตตากรุณาต่อปวงอาณาประชาราษฎร์ในทุก ๆ ด้าน ซึ่งจากการโดยเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ไปในท้องถิ่นชนบททั่วแผ่นดินไทย ทำให้ได้ทอดพระเนตรความเสื่อมโทรมของป่าไม้ที่นำไปสู่ความแห้งแล้งของแผ่นดิน และได้ทรงเห็นถึงความเหนื่อยยากของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่ทรงอุทิศพระองค์ในการจัดหาแหล่งน้ำให้กับราษฎรโดยเฉพาะผู้มีอาชีพทางด้านการเกษตร ที่อยู่ห่างไกลและทุรกันดาร สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถจึงทรงห่วงใยต่อการสูญเสียต้นไม้มีค่าและมีพระราชดำริที่จะหาทางรักษาป่าและสร้างป่าทดแทนให้จงได้ จนเป็น ที่ประจักษ์โดยทั่วไปว่า ทั้งสองพระองค์ทรงห่วงใยในเรื่อง “ป่า” และ “น้ำ” เป็นที่สุด ด้วยทรงตระหนักว่าผู้คนในประเทศไทยมีอาชีพเกษตรกรรมเป็นส่วนใหญ่ ซึ่งต้องอาศัยความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรน้ำและเพื่อให้มีน้ำที่สมบูรณ์ก็ต้องมีป่าที่สมบูรณ์ด้วย พระราชดำรัสสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เมื่อวันที่ ๒๐ ธันวาคม ๒๕๒๕ ณ บ้านถ้ำติ้ว อำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร ที่ว่า “พระเจ้าอยู่หัวเป็นน้ำ ฉันจะเป็นป่า ป่าที่ถวายความจงรักภักดีต่อน้ำ...... พระเจ้าอยู่หัวสร้างอ่างเก็บน้ำ ฉันจะสร้างป่า” เป็นประดุจพระปฏิญญาในพระราชปณิธานที่จะอนุรักษ์ป่าและน้ำไม่ให้สูญสิ้นไปจากผืนแผ่นดินไทย
สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงตระหนักว่าในการที่จะรักษาป่าไม้ให้คงอยู่นั้น จำเป็นต้องสร้างความรัก ความหวงแหนในต้นไม้ทุกต้นให้เกิดขึ้นในหัวใจของประชาชน ให้ได้เสียก่อน การรักษาป่าจึงจะสามารถบรรลุเป้าหมายได้ ด้วยพระวิริยะอุตสาหะที่จะช่วยเหลือราษฎรโดยเฉพาะในภาคอีสานให้มีป่าเหลือไว้บนผืนแผ่นดินให้มากที่สุด ทรงค้นคว้าจากหนังสือต่าง ๆ เพื่อที่จะทรงแก้ไขปัญหาความแห้งแล้งและมีพระราชดำริที่จะฟื้นฟูทรัพยากรป่าไม้ด้วยการปลูกป่าและรักษาป่า “โครงการป่ารักน้ำ” จึงกำเนิดขึ้นเป็นครั้งแรกในภาคอีสาน และเพื่อที่จะสร้างศูนย์รวมความศรัทธาในการรักษาป่าร่วมกันของประชาชน

สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้จัดพิธีบวงสรวงเทพยดาอารักษ์ขึ้นในพิธีเริ่มต้นโครงการป่ารักน้ำที่บริเวณเชิงเขาภูผาเล็ก อำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร ในวันที่ ๒๐ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๒๕ ณ ที่แห่งนี้ ได้ก่อกำเนิดผืนป่าเล็ก ๆ ที่เป็นจุดเริ่มต้นโครงการป่ารักน้ำ ทั้งนี้ วัตถุประสงค์หลักคือ ฟื้นฟูสภาพป่าเสื่อมโทรมบริเวณต้นน้ำลำธารให้เป็นแหล่งเก็บกักน้ำของราษฎรในท้องถิ่น โดยให้ราษฎรมีส่วนร่วมในการปลูกต้นไม้โตเร็วชนิดต่าง ๆ ช่วยกันอนุรักษ์พื้นที่ป่าไม้เดิมไว้และปลูกเสริมในพื้นที่ธรรมชาติ เพื่อช่วยควบคุมความผันแปรของอากาศ เป็นการเสริมสร้างและปลูกฝังให้ราษฎรรักและหวงแหนทรัพยากรป่าไม้ให้คนในท้องถิ่นมีไม้ใช้สอย ตลอดจนช่วยเหลือให้มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง มีอาชีพแน่นอน มีรายได้และความเป็นอยู่ดีขึ้น

โครงการป่ารักน้ำที่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ดำเนินการนั้นมี ๓ ลักษณะคือ จัดหมู่บ้านขึ้นในป่าที่มีการตัดไม้ รวมทั้งพระราชทานสิ่งจำเป็นในการดำรงชีพให้ จัดให้ราษฎรที่ยากจนไม่มีอาชีพแน่นอนเป็นผู้ดูแลรักษาต้นไม้ในพื้นที่โครงการ ราษฎรในท้องถิ่นที่ตระหนักในน้ำพระราชหฤทัยมุ่งมั่นจะทรงอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่าเกิดจิตสำนึกที่จะให้ความร่วมมือและปลูกป่าถวาย อย่างไรก็ดี “โครงการป่ารักน้ำ” ซึ่งก่อกำเนิดขึ้นที่จังหวัดสกลนคร ต่อมาได้ขยายไปยังจังหวัดใกล้เคียง เช่น จังหวัดอุดรธานี นครพนม ทำให้ราษฎรร่วมมือร่วมใจกันปลูกป่า รักษาและฟื้นฟูสภาพป่าเพิ่มมากขึ้น จนสามารถยับยั้งการทำลายป่าได้ส่วนหนึ่ง แม้การอนุรักษ์และฟื้นฟูจะยังไม่ทันกับการทำลาย แต่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถก็ทรงมุ่งมั่นที่จะดำเนินการทุกวิถีทางเพื่อขจัดปัญหาการขาดแคลนน้ำดื่ม น้ำใช้ น้ำเพื่อการเพาะปลูก และการหยุดยั้งทำลายป่า ซึ่งนับเป็นปัญหาใหญ่หลวงของชาติที่ ทุกฝ่ายต้องช่วยกันหามาตรการป้องกันและแก้ไขให้ได้