เรื่อง   ตักบาตรเทโวโรหณะ

  อีกไม่กี่วันก็จะถึงวันสำคัญทางพุทธศาสนาแล้ว นั้นก็คือ "วันออกพรรษา" ซึ่งในปี 2560 ตรงกับวันพฤหัสบดีที่ 5 ตุลาคม 2560 หลังจากวันออกพรรษา 1 วัน จะตรงกับวันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 เป็น "วันตักบาตรเทโวโรหณะ" พุทธศาสนิกชนจะออกมาทำบุญตักบาตรกันแต่ที่พิเศษกว่าทุกครั้งคือจะมีข้าวต้มลูกโยนร่วมอยู่ด้วย

                    “วันตักบาตรเทโวโรหณะ” เมื่อครั้งสมัยพุทธกาล เป็นการตักบาตรเนื่องในโอกาสที่พระพุทธเจ้าเสด็จลงจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ซึ่งในคัมภีร์อรรถกถาธรรมบทบันทึกไว้ว่า เมื่อพระพุทธเจ้าแสดงยมกปาฏิหาริย์ (ปาฏิหาริย์เป็นคู่ ๆ) ที่ต้นมะม่วงใกล้เมืองสาวัตถีแล้วก็เสด็จขึ้นไปจำพรรษาที่ 7 บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์เพื่อเทศนาพระอภิธรรมโปรดพุทธมารดาเป็นเวลา 3 เดือน ครั้นออกพรรษาแล้วพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจึงเสด็จลงสู่มนุษย์โลกทางบันไดพาดลงใกล้เมืองสังกัสสะในสมัยโบราณเป็นนครอยู่ในแคว้นปัญจาละ ปัจจุบันอยู่ไกลจากสาวัตถีไปประมาณ  ๙๐ ไมล์ ตั้งอยู่ในรัฐอุตตรประเทศ อินเดีย เมื่อชาวบ้านชาวเมืองที่เป็นพุทธศาสนิกชนทราบว่าพระพุทธองค์ได้เสด็จลงจากเทวโลก      กลับจากการโปรดพระพุทธมารดาบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์แล้ว จึงได้พากันไปทำบุญตักบาตรพระพุทธองค์ที่นั้น และเป็นการรอรับเสด็จพระพุทธองค์ด้วย แต่เนื่องจากมีผู้รอรับจำนวนมากทำให้พุทธศาสนิกชนต้องโยนอาหารใส่บาตรพระพุทธองค์ ซึ่งสาเหตุนี้เองที่ทำให้เกิดประเพณี "วันตักบาตรเทโวโรหณะ" สืบต่อมาจนถึงปัจจุบัน

การตักบาตรรับเสด็จพระพุทธเจ้าได้ปฏิบัติสืบเนื่องต่อกันมาจนเป็นประเพณี ซึ่งชาวพุทธศาสนิกชนชาวไทยเรียกประเพณีนี้ว่า “วันตักบาตรเทโว” ซึ่งคำว่า "เทโว" ย่อมาจาก "เทโวโรหณะ" แปลว่าการเสด็จจากเทวโลก การตักบาตรเทโวจึงเป็นการระลึกถึงวันที่พระพุทธองค์เสด็จกลับจากการโปรดพระพุทธมารดาในเทวโลก ประเพณีการทำบุญกุศลเนื่องในวันออกพรรษานี้ทุกวัดในประเทศไทยก็จะมีพิธีเหมือนกันจะแตกต่างกันก็เพียงแต่สถานที่ ที่สมมติว่าเป็นสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ เท่านั้น

การร่วมพิธีตักบาตรเทโว มีแนวทางในการปฏิบัติตนดังนี้

1. เตรียมอาหารประเภทข้าว และอาหารคาวหวานในตอนเช้า และอาหารที่เตรียมเพื่อตักบาตรเป็นพิเศษในวันนี้ คือ ข้าวต้มมัด และข้าวต้มลูกโยน วัดบางวัดอาจจะจำลองสถานการณ์วันที่พระพุทธเจ้าเสด็จลงจากเทวโลกชั้นดาวดึงส์ คือ ประชาชนจะนั่งหรือยืนสองฝั่งทางลงจากอุโบสถ หรือศาลา ให้พระสงฆ์เดินเข้าแถวเรียงลำดับรับบาตรตรงกลาง โดยมีมัคนายกเดินอัญเชิญพระพุทธรูปนำหน้าแถวพระสงฆ์

2. หลักจากตักบาตรแล้ว มีการอาราธนาศีล สมาทานศีล และรักษาศีล

3. นั่งฟังธรรม และทำสมาธิตามโอกาส เพื่อทำให้จิตใจบริสุทธิ์ผ่องใส

4. แผ่เมตตา และกรวดน้ำอุทิศส่วนกุศลให้กับญาติ ผู้ล่วงลับและสรรพสัตว์ทั้งปวง

สำหรับข้าวต้มมัด หรือข้าวต้มลูกโยน เป็นอาหารที่ทำมาจากข้าวเหนียวผัดกับกะทิและถั่วดำ เมื่อผัดเสร็จแล้วก็นำมาปั้นเป็นก้อนขนาดเท่าลูกมะปรางห่อด้วยใบพงทึ่มีลักษณะเหมือนใบอ้อย ห่อพันไปมาจนหุ้มข้าวเหนียวได้หมดเหลือปลายไว้ประมาณ 2 นิ้วฟุต หลังจากนั้นใช้ตอกที่จักจากไม้ไผ่มามัดให้แน่นอีกหลัง แล้วจึงไปนึ่งให้สุก เป็นกิจกรรมที่ชาวบ้านจะมีการร่วมตัวกันกลุ่มเล็ก ๆ เพื่อร่วมมือช่วยกันทำข้าวต้มลูกโยน

นับว่าในวันแรม 1 ค่ำ เดือน 11  เป็นวัน “ตักบาตรเทโว” เป็นประเพณีที่ทางชาวพุทธศาสนาสมควรอนุรักษ์ไว้เพราะประเพณีนี้นอกจากจะแสดงให้เห็นว่าพุทธศาสนิกชนยังมีความเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธศาสนาแล้ว ยังเป็นประเพณีที่มีคุณค่าด้านอื่นอีกด้วย เช่น เป็นการทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา และทำให้เกิดความสามัคคีระหว่างชาวบ้านกับวัดอีกด้วย


โดย  เพทาย  พิศุทธิ์ประภัสสร
เรียบเรียงโดย สมจิตร ตาลสุก